Tentoonstelling ‘Paus Adrianus: wereldleider in Utrecht’

Vanaf nu is de tentoonstelling ‘Paus Adrianus: wereldleider uit Utrecht’ te zien in Museum Catharijneconvent.

In deze tentoonstelling wordt het verhaal verteld van Adriaan als paus in Rome. Het is een stormachtige tijd: een kerkscheuring dreigt, veel kerkleiders zijn corrupt en het Vaticaan is bankroet. Een slechtere tijd om paus te worden, is er niet. Bovendien loopt Adriaan tegen grote culturele verschillen aan in Rome.

Adriaan probeert de koers van de kerk te verleggen. Hoe gaat hij te werk, waar loopt hij tegenaan en welk verschil heeft hij kunnen maken?

Aan de hand van portretten van Adriaan en zijn tijdgenoten Erasmus en Luther en geschriften van Adriaan krijg je een beeld van de lastige kwesties die Adriaan wilde oplossen. Heel indrukwekkend is ook de pauselijke bul (bewaard in Het Utrechts Archief) waarmee Adriaan optreedt tegen de handel in valse aflaten. De culturele verschillen die Adriaan aantreft in Rome worden duidelijk als je de schilderijen van Jan van Scorel bekijkt, de Utrechtse schilder die Adriaan als bewaarder van de kunstschatten in het Vaticaan aanstelde. Van Scorel was (anders dan Adriaan) onder de indruk van de antieke ruines, wat je terugziet in de schilderijen die hij, na zijn tijd in Rome, in zijn Utrechtse atelier maakte.

De tentoonstelling is te zien tot en met 13 november 2022.

Bekijk ook het randprogramma met lezingen (door auteur Twan Geurts, conservator Christiaan Veldman en mijzelf), rondleidingen (in Paushuize) en wandelingen (met Gilde Utrecht) op de website van Museum Catharijneconvent.

Lezing Historisch Café

Afgelopen vrijdag heb ik tijdens het Historisch Café van de Vereniging van Oud Utrecht een lezing gegeven in de Bibliotheek op het Neude: ‘Paus Adrianus IV: cultuurbarbaar in Rome, smaakmaker in Utrecht’.

Paus Adrianus VI was een sobere paus die niet van de pracht en praal van het Vaticaan hield. Sterker nog, hij wilde de fresco’s van Michelangelo in de Sixtijnse kapel verwijderen en de antieke ‘heidense’ beelden uit de tuin van het Belvedère afsluiten. Kortom: een cultuurbarbaar, in de ogen van de Romeinen.

Dit imago is echter grotendeels onterecht. Adriaan had weliswaar geen humanistische opvoeding gehad, maar stond wel open voor de nieuwe, door de antieke oudheid geïnspireerde kunst, bood mede-Utrechter Jan van Scorel de kans zich te ontwikkelen tot Renaissancekunstenaar én bouwde het – voor die tijd – grootste huis van Utrecht: Paushuize.

Tegenwoordig is het eenzijdige beeld van Adriaan aan het kantelen. Sterker nog, tegenwoordig is Adriaan overal te zien: een standbeeld, een boek, graffiti in de stad… En ook op het journaal, want afgelopen januari was het 500 jaar geleden dat hij tot paus gekozen werd. Hiermee werd het Adrianusjaar afgekondigd.

De lezing is gestreamd en is hier terug te bekijken:

Verschenen: artikel in Jaarboek Oud Utrecht

Afgelopen weekend is het Jaarboek Oud Utrecht gepresenteerd, met daarin een artikel van mijn hand. Dit artikel gaat over de ontbrekende schilderingen in de Balzaal van Paushuize. Na de restauratie is de Pompeiiaanse zaal van Paushuize grotendeels in ere hersteld. Opvallend genoeg ontbreken juist de grootste en meest in het oog springende schilderingen van het oorspronkelijke ontwerp. Deze ‘danseressen’ zijn direct te herleiden zijn tot de vroegst ontdekte archeologische vondsten van Pompeii. Dankzij gravures en beschrijvingen in de literatuur is het mogelijk om tot een reconstructie te komen.


Tijdens de presentatie, die vanwege de aangescherpte coronamaatregelen via Zoom plaatsvond, heb ik een korte lezing gegeven. Het jaarboek is hier te bestellen. Lees het artikel hier.

Open Monumentendag 2019

Tijdens Open Monumentendag was Paushuize weer de hele dag gratis toegankelijk. Zo’n 600 mensen kregen een rondleiding, die elk kwartier van start gingen. Nog veel meer mensen genoten op de zonnige binnenplaats van de muziek van het Provinciekoor, lezingen door Wybo Heere over de geschiedenis van Paushuize, een expositie met foto’s uit het Utrechts Archief over de wachthuisjes van Paushuize en verse koffie, gezet door Café la Rue.


Het thema dit jaar, ‘Kunst en vermaak’, was uitstekend toepasbaar op het verhaal dat over Paushuize verteld kan worden. Paushuize heeft als één van de belangrijkste en grootste privéhuizen in de stad altijd een grote aantrekkingskracht gehad op de elite, die hier samenkwam voor diners, concerten en partijen. Maar ook soldaten vierden hier feest: in 1672 was Paushuize een feestgebouw van de Franse troepen, waarbij veel schade is aangericht. Tijdens de onderhandelingen voor de Vrede van Utrecht, in 1712, werden ontvangsten georganiseerd door de afgezant van de Keizer. In 1795 werd Paushuize een logement voor bruiloften en partijen. Als eigendom van de stad, in 1813, werd Paushuize een koffiehuis en mocht het Stadsmuziekcollege optredens geven. Nog altijd is Paushuize een belangrijke plek voor ontvangsten, feesten, concerten en bruiloften.

Paushuize goed bezocht tijdens Open Monumentendag 2018


Door de hele stad liepen gister weer mensen met een Open Monumentendagkrant, en de bekende vlaggen wapperden bij zo’n zeventig monumenten voor de deur. Ook Paushuize is weer druk bezocht: zo’n 650 bezoekers kregen een rondleiding door één van de elf vrijwilligers, en nog veel meer mensen genoten op de zonnige binnenplaats van muziek van het Provinciekoor, een lezing over Paushuize in Europees perspectief door Wybo Heere of van een vers gezette cappuccino van BabesCoffee. Ook konden ze in de militaire wachthuisjes op de foto of de mini-expo met foto’s uit het Utrechts Archief bekijken. Met dank aan de fantastische vrijwilligers, de enthousiaste bezoekers en het mooie weer kunnen we weer terugkijken op een geslaagde editie!

Ongeziene objecten in het depot

Hoewel ik op deze website meestal over Paushuize schrijf, ben ik het grootste deel van de week werkzaam in het depot van het Rijksmuseum. Als projectcoördinator werk ik mee aan de voorbereidingen van de verhuizing van de hele collectie naar een nieuw gebouw: het Collectie Centrum Nederland in Amersfoort.

Alle objecten zullen tijdens dit project gefotografeerd worden, wat niet alleen de identificatie tijdens de verhuizing ten goede komt, maar ook als bijkomend voordeel heeft dat alle objecten gedigitaliseerd en daarmee online beschikbaar worden.

In zo’n depot, niet voor niets vaak een schatkamer genoemd, kom je van alles op het spoor. Omdat we het idee hadden dat veel van onze vakgenoten zich nog lang niet bewust zijn van alle kansen die een museumdepot bieden, hebben mijn collega Tamar Bos en ik een presentatie gegeven tijdens de Historicidagen in Utrecht (in het depot van het Centraal Museum!) over de ‘ongeziene objecten, ongeziene kansen’. We mochten onze bevindingen ook opschrijven in een artikel voor het Archievenblad, dat in november 2017 verschenen is.

Klik hier om het artikel te kunnen lezen.

Mijn Monument is Paushuize

mijnmonument

Voor de landelijke website van de Open Monumentendag werd ik geïnterviewd over ‘mijn monument’: Paushuize. Over een monument dat toch ook gewoon een oud huis is, de betekenis van dit monument in de huidige tijd en hoe het is om mensen hier rond te leiden.

Paushuize is tijdens Open Monumentendag (10 september) weer geopend met elk kwartier een rondleiding over de beletage. Ook wordt er een lezing over paus Adrianus VI gegeven door historicus Ton van Schaik, en is er op de binnenplaats een koffiebakfiets van Kawa Coffee & Shakes.

Lees het interview hier.

Lezing mini-seminar Adrianus VI online

De lezing die ik afgelopen zaterdag gaf in een volle Beelaerts van Bloklandzaal in Paushuize staat nu online op de website van de Vereniging Oud-Utrecht. Samen met de andere sprekers, met kerkhistoricus Ton van Schaik en Adrianus VI-biograaf Michiel Verweij, werd die middag een beeld geschetst van het leven van Adrianus, zijn reputatie in Utrecht en de (nu nog) meest tastbare herinnering aan de paus in Utrecht: het Paushuize.

De drie geselecteerde kunstenaars, Anno Dijkstra, Nicolas Dings en Folkert de Jong, kunnen met deze informatie hopelijk goed aan de slag en zullen in maart hun ontwerp voor een beeld van Adrianus VI inleveren. Het winnende ontwerp zal in april gekozen worden, waarna het beeld zelf op 11 november 2015 onthuld wordt.

Voor meer informatie over het beeld van paus Adrianus VI zie hier.

_JVM3557 (2)
Foto: Joeri Vermeulen.

Lezing voor KLU

Op 15 en 29 november zal ik een lezing en excursie over Paushuize geven voor cursisten van Kunsthistorische Leergangen Utrecht, oftewel KLU. Tijdens de lezing zal ik ingaan op de naamgever van het huis, Paus Adriaan, maar ook op de opeenvolgende bewoners en de veranderingen die zij in het gebouw aanbrachten. Ook de recente restauratie komt aan bod.

Ik hoop aan de cursisten over te brengen waarom Paushuize zo’n bijzonder gebouw is en waarom het in de loop der eeuwen altijd prominente bewoners aangetrokken heeft – niet alleen lokaal maar ook nationaal en internationaal. Niet alleen de betrokkenheid van de paus, vijf eeuwen geleden, maar juist alle lagen van de geschiedenis die daarna gekomen zijn, maakt dit tot een bijzonder stadspaleis.

IMG_20140626_195932
Foto: Froukje van der Meulen