In deze tentoonstelling wordt het verhaal verteld van Adriaan als paus in Rome. Het is een stormachtige tijd: een kerkscheuring dreigt, veel kerkleiders zijn corrupt en het Vaticaan is bankroet. Een slechtere tijd om paus te worden, is er niet. Bovendien loopt Adriaan tegen grote culturele verschillen aan in Rome.
Adriaan probeert de koers van de kerk te verleggen. Hoe gaat hij te werk, waar loopt hij tegenaan en welk verschil heeft hij kunnen maken?
Aan de hand van portretten van Adriaan en zijn tijdgenoten Erasmus en Luther en geschriften van Adriaan krijg je een beeld van de lastige kwesties die Adriaan wilde oplossen. Heel indrukwekkend is ook de pauselijke bul (bewaard in Het Utrechts Archief) waarmee Adriaan optreedt tegen de handel in valse aflaten. De culturele verschillen die Adriaan aantreft in Rome worden duidelijk als je de schilderijen van Jan van Scorel bekijkt, de Utrechtse schilder die Adriaan als bewaarder van de kunstschatten in het Vaticaan aanstelde. Van Scorel was (anders dan Adriaan) onder de indruk van de antieke ruines, wat je terugziet in de schilderijen die hij, na zijn tijd in Rome, in zijn Utrechtse atelier maakte.
De tentoonstelling is te zien tot en met 13 november 2022.
Bekijk ook het randprogramma met lezingen (door auteur Twan Geurts, conservator Christiaan Veldman en mijzelf), rondleidingen (in Paushuize) en wandelingen (met Gilde Utrecht) op de website van Museum Catharijneconvent.
Afgelopen vrijdag heb ik tijdens het Historisch Café van de Vereniging van Oud Utrecht een lezing gegeven in de Bibliotheek op het Neude: ‘Paus Adrianus IV: cultuurbarbaar in Rome, smaakmaker in Utrecht’.
Paus Adrianus VI was een sobere paus die niet van de pracht en praal van het Vaticaan hield. Sterker nog, hij wilde de fresco’s van Michelangelo in de Sixtijnse kapel verwijderen en de antieke ‘heidense’ beelden uit de tuin van het Belvedère afsluiten. Kortom: een cultuurbarbaar, in de ogen van de Romeinen.
Dit imago is echter grotendeels onterecht. Adriaan had weliswaar geen humanistische opvoeding gehad, maar stond wel open voor de nieuwe, door de antieke oudheid geïnspireerde kunst, bood mede-Utrechter Jan van Scorel de kans zich te ontwikkelen tot Renaissancekunstenaar én bouwde het – voor die tijd – grootste huis van Utrecht: Paushuize.
Tegenwoordig is het eenzijdige beeld van Adriaan aan het kantelen. Sterker nog, tegenwoordig is Adriaan overal te zien: een standbeeld, een boek, graffiti in de stad… En ook op het journaal, want afgelopen januari was het 500 jaar geleden dat hij tot paus gekozen werd. Hiermee werd het Adrianusjaar afgekondigd.
De lezing is gestreamd en is hier terug te bekijken:
Omdat Paushuize van de Provincie Utrecht is gesloten in verband met de coronacrisis, deel ik als conservator wekelijks de leukste inkijkjes. Een virtuele rondleiding (ook te volgen via Twitter), met beeldmateriaal van o.a. het Utrechts Archief, het Centraal Museum en het Catharijneconvent. Dit keer: de bel-etage.
De bel-etage (‘mooie etage’) is letterlijk heel mooi. Dat komt door de kunst en meubels van het Centraal Museum, de RCE en het Catharijneconvent. Maar dat is niet alles; ook voor de stoffering en vaste interieuronderdelen zijn prachtige materialen gebruikt. Een rondgang langs de mooiste details!
Foto: Heirloom
Tijdens de restauratie van Paushuize in 2009-2011 zijn de vier salons opnieuw ingericht. Voor inspiratie is gekeken naar vaste interieuronderdelen zoals de lambrisering, stucplafonds en haarden, en is naar een passende aankleding gezocht. Elke salon kreeg een andere uitstraling.
De Adrianussalon is genoemd naar de schilderijenserie over het leven van Adrianus, ca 1760 geschilderd door Dionys van Nijmegen (bruikleen Museum Catharijneconvent). Hij werd opgeleid door Jacob de Wit (bekend van de grisailles of ‘witjes’) en maakte behangsels, plafond- en schoorsteenstukken.
Foto: Leven Magazine
Vanwege de 18e-eeuwse haard is gekozen voor een donkerblauw veloursbehang met een goudkleurig dessin uit die periode. Alleen huizen van de allerrijksten werden gedecoreerd met kostbaar behang van goudleer of stof. Het goedkopere papierbehang dat we nu kennen was nog niet gangbaar.
Foto: Froukje van der Meulen
Bij veloutébehang zijn motieven van wolpluis of andere vezels op de doeken aangebracht. Hiervoor werd de voorstelling eerst in lijm op de onderlaag gedrukt. Daarna werd het materiaal met behulp van een zeef ‘bestoven’. Het resultaat is behang met een fluweelzacht uiterlijk.
Wist je trouwens dat er een prachtige collectie van historische behangsels van de Stichting Historische Behangsels is ondergebracht in Oud Amelisweerd? Als het straks weer kan, zeker een bezoek waard!
De Hortensesalon is genoemd naar Hortense de Beauharnais, koningin van Holland (1806-1810) en echtgenote van Lodewijk Napoleon. Toen Paushuize nog een chique logement was, bracht ze hier een nacht door. Het logement kreeg daarna de eretitel ‘Hotel van de Koningin van Holland’.
Foto: Wikimedia Commons
Deze salon is ingericht in empirestijl. Het hof van Napoleon liet zich graag omringen door deze neoclassicistische motieven. De wandbekleding van mintgroene zijde is gekopieerd van een patroon uit Paleis Noordeinde. Aan de wanden hangen schilderijen van het Centraal Museum.
De inrichting van de Van Tuylsalon is gebaseerd op de gebeeldhouwde 16e-eeuwse Italiaanse schouw, met twee kariatiden die het fries op hun hoofd dragen. (De schouw is hier overigens pas in 1959 geplaatst!) Aan de wanden hangt een ingetogen, rood wollen laken.
Foto: Heirloom
De lambrisering en de deur zijn beschilderd met een houtimitatie, een specialistisch ambacht. De houtnerf die hier wordt nagebootst wordt is coromandel, een exotische houtsoort die vroeger zeer kostbaar was.
Foto: Atelier Terhorst
De laatste salon, de Soetesalon, heeft behangsels van goudgeel damast naar 19e-eeuws dessin. Ze passen mooi bij het kleurrijke tapijt dat mogelijk het ontwerp van de ontwerper Theo Colenbrander is.
Foto: Froukje van der Meulen
Foto: Wikimedia Commons
De schilderijen van Pieter Jan van Liender (bruikleen Centraal Museum) zijn onderdeel geweest van de regentenkamer van het Diaconie weeshuis aan de Breedstraat (afgebroken 1954, hier op een foto het Utrechts Archief uit 1906).
Foto: Het Utrechts Archief
Tijdens de restauratie zijn ook deze bewerkte, gietijzeren radiatoren ontdekt. Van sommigen is de omkasting weggehaald, zodat de warmte weer ongestoord kan uitstralen, en de details bovendien weer zichtbaar zijn. Zoals altijd, zit schoonheid in de details. Tot volgende week!
PS. Kijk vooral nog even rond in de salons via deze 360-graden foto’s!
Tussen al het nieuws over de coronacrisis door was ik vanmorgen vroeg op RTV Utrecht te beluisteren met een kort interview over mijn Twitterrondleidingen over Paushuize.
Tijdens Open Monumentendag was Paushuize weer de hele dag gratis toegankelijk. Zo’n 600 mensen kregen een rondleiding, die elk kwartier van start gingen. Nog veel meer mensen genoten op de zonnige binnenplaats van de muziek van het Provinciekoor, lezingen door Wybo Heere over de geschiedenis van Paushuize, een expositie met foto’s uit het Utrechts Archief over de wachthuisjes van Paushuize en verse koffie, gezet door Café la Rue.
Het thema dit jaar, ‘Kunst en vermaak’, was uitstekend toepasbaar op het verhaal dat over Paushuize verteld kan worden. Paushuize heeft als één van de belangrijkste en grootste privéhuizen in de stad altijd een grote aantrekkingskracht gehad op de elite, die hier samenkwam voor diners, concerten en partijen. Maar ook soldaten vierden hier feest: in 1672 was Paushuize een feestgebouw van de Franse troepen, waarbij veel schade is aangericht. Tijdens de onderhandelingen voor de Vrede van Utrecht, in 1712, werden ontvangsten georganiseerd door de afgezant van de Keizer. In 1795 werd Paushuize een logement voor bruiloften en partijen. Als eigendom van de stad, in 1813, werd Paushuize een koffiehuis en mocht het Stadsmuziekcollege optredens geven. Nog altijd is Paushuize een belangrijke plek voor ontvangsten, feesten, concerten en bruiloften.
Vlak voor Open Monumentendag verscheen er een uitgebreid artikel over Paushuize in ‘Eeuwig Mooi’, de monumentenspecial van Plus Magazine. Het artikel, geschreven door Anne Wesseling, gaat in op het leven van Adrianus VI, de geschiedenis van Paushuize en bevat foto’s van Wim Lanser.
