Auteur: admin

Omdat Paushuize van de Provincie Utrecht is gesloten in verband met de coronacrisis, deel ik als conservator wekelijks de leukste inkijkjes. Een virtuele rondleiding (ook te volgen via Twitter), met beeldmateriaal van het Centraal Museum, het Utrechts Archief en het Catharijneconvent. Eerste deel: de portretten van paus Adrianus VI.

Dit vermoedelijk 18e-eeuwse portret van paus Adrianus VI hangt in de hal van Paushuize. Het is een (niet exacte) kopie naar een portret door Jan van Scorel. Hij was evenals Adrianus afkomstig uit Utrecht, en werd benoemd als opzichter van de kunstcollectie in de Belvedère in Rome.

Verschillende bronnen vermelden dat Van Scorel een aantal portretten van de paus schilderde. De Venetiaanse gezant Sanuto schreef in 1523 dat een jonge Nederlandse schilder bezig was aan 2 portretten van de paus, en dat deze zo goed op hem leken dat het was alsof men hem zelf zag.

De oorspronkelijke portretten van Van Scorel zijn verloren gegaan. Wel zijn er verschillende kopieën bekend van de compositie van in elk geval één van de portretten, o.a. in het Aartsbisschoppelijk Paleis en het Centraal Museum.

Het portret past in een traditie van pauselijke portretten die teruggaat op het portret van Paus Julius II door Rafael, ca 1511-1512. Rafael brak met de manier waarop hiervoor pausen geportretteerd werden (frontaal, of knielend en profil). Julius is driekwart afgebeeld, zittend.

Ook nieuw was de intieme, meer persoonlijke manier waarop de paus werd afgebeeld: in gedachten weggezonken. Deze manier van pauselijke portretkunst werd de nieuwe standaard, twee eeuwen daarna nagevolgd door kunstenaars als Sebastiano del Piombo en Diego Velázquez.

Er zijn meer portretten van Adrianus in Paushuize. Een mooie serie schilderijen van belangrijke scènes uit zijn leven, geschilderd door Dionys van Nijmegen in 1763, hangt in de Adrianussalon. Het is een bruikleen van het Catharijneconvent.

Ze zijn oorspronkelijk gemaakt voor de ‘Pauszaal’ in het huis op de plek van Adrianus’ geboortehuis (hoek Oudegracht/Brandstraat, vanaf 1868 de meisjesschool Paus Adriaan). Een vroegere eigenaar had deze levensgrote schilderingen laten aanbrengen, als eerbetoon.

Adrianus heeft nooit in Paushuize gewoond. De enige paus die er ooit is geweest, is Johannes Paulus II in 1985. In de Adrianussalon herinnert een foto aan dit historische moment. Dit bezoek ging gepaard met een storm van kritiek, demonstraties en geweld.

Nederland begin jaren 80: tanend kerkbezoek, hevige demonstraties tegen alles wat gezag uitstraalde en minimale steun vanuit de Nederlandse katholieken voor het Vaticaan. De paus was op zijn zachtst gezegd niet populair, en zijn bezoek aan Nederland verliep dan ook zeer onrustig.

In Paushuize ging paus Johannes Paulus in gesprek met andere kerkvertegenwoordigers. Een sfeerbeeld: de ramen waren de dag ervoor aan diggelen geslagen en de omliggende straten waren afgezet. Tijdens zijn afscheid liet hij echter niks blijken van de kille ontvangst in Nederland.

Hij verwees naar zijn Utrechtse voorganger: ‘Als uw illustere landgenoot Paus Adrianus VI op dit ogenblik in mijn plaats het woord tot u kon voeren, zou hij alleen maar zijn rechtmatige trots en zijn gelukwensen kunnen uitspreken […]’.

Het kan niet anders of paus Johannes Paulus II bezat evenveel diplomatieke kwaliteiten als paus Adrianus VI gehad moet hebben. 😉

Tot zover de rondleiding vandaag. Tot volgende week!